วัดเกาะแก้วอัมพวัน ก่อตั้งเมื่อ พ.ศ. 2473 โดยมีหลวงปู่เสาร์ กันตสีโล เป็นผู้นำในการบูรณะวัดเกาะแก้วอัมพวันขึ้นมาใหม่ แต่ก่อนเป็นที่พักสงฆ์เป็นวัดป่า เดิมชื่อวัดอ้อมแก้ว ตามชื่อของเจ้าของที่ดิน เดิมคือหลวงปู่แก้ว(หลังจากลาเพศบรรพชิตไปสร้างครอบครัวแล้ว) ได้มีศรัทธากลับมาบวชอีก ตลอดจนอายุขัยที่วัดเดิมแห่งนี้ จากคำบอกเล่าจากผู้เฒ่าผู้แก่ที่ยังจดจำได้ หลวงปู่เสาร์ กันตสีโล หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต และเณร ล่องเรือมาตามลำน้ำโขงขึ้นยังท่าน้ำหน้าวัดพระธาตุพนมวรมหาวิหาร โดยมีคุณยายทองอยู่ รัตนโกศล พ่อเฒ่าอาจารย์อุ่น จันทศ ได้กราบอาราธนานิมนต์หลวงปู่เสาร์ กันตสีโล จำพรรษาที่ป่าหมากหนามทางทิศใต้ขององค์พระธาตุพนม ซึ่งเป็นที่พักสงฆ์เก่า ชาวบ้านได้ช่วยกันถากถางป่านำทางเดินเข้าไป ท่านหลวงปู่เสาร์ กันตสีโลและคณะได้ไปปักกลดพำนักใต้ป่าไม้ใกล้ลำห้วยแคน ถือได้ว่าเป็นที่มาของวัดเกาะแก้วอัมพวัน ซึ่งได้เคยเป็นที่พำนักของพ่อแม่ครูบาอาจารย์ และลูกศิษย์ฝ่ายธรรมยุติสายหลวงปู่เสาร์ กันตสีโล และหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต ท่านจำพรรษาอยู่ที่วัดเกาะแก้วอัมพวันนานถึง 3 พรรษา

ตลอดเวลาที่ท่านพักอยู่ที่วัดเกาะแก้วอัมพวันท่านหลวงปู่เสาร์ กันตสีโลและหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต ท่านได้ไปกราบนมัสการพระธาตุพนมเป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุอันแท้จริง แต่เป็นที่น่าสลดใจเมื่อเห็นองค์พระธาตุพนมเศร้าหมอง รกร้าง ตามบริเวณทั่ว ๆ ไป ทั้งพระวิหารหลวง ซึ่งพระเจ้าโพธิศาล (พ.ศ. 2073 - 2103 แห่งนครหลวงพระบางได้สร้างไว้ตามประวัติพระธาตุพนม การบูรณะครั้งที่ 2) ก็พังทลายกลายเป็นกองอิฐกองปูนอยู่ภายในกำแพงพระธาตุพนม จึงได้ช่วยกันบูรณะพระธาตุพนมซึ่งมีเถาวัลย์ไม้ขึ้นปกคลุมพระธาตุเป็นจำนวนมาก ท่านและคณะลูกศิษย์ได้ช่วยกันพัฒนาวัดพระธาตุพนมจนสะอาดและเป็นที่เคารพของประชาชนโดยทั่วไป มีชาวบ้านธาตุพนมเคยนิมนต์ท่านหลวงปู่เสาร์ กันตสีโลให้จำพรรษาที่วัดพระธาตุพนม หลวงปู่บอกว่าเราไม่ใช่เจ้าของผู้สร้างแต่ปางก่อน เดี๋ยวเจ้าของผู้ซ่อมแซมจะมาทำเอง ซึ่งเจ้าของผู้นั้นก็คือท่านพระครูดิโลด (พระครูวิโรจน์รัตโนบล) นั่นเอง

เมื่อครั้งที่หลวงปู่มั่นเดินธุดงค์มาพักที่วัดล้อมแก้ว (วัดเกาะแก้วอัมพวัน อ.ธาตุพนม) เพื่อจะเดินทางไปงานศพหลวงปู่เสาร์ ที่เมืองอุบลราชธานี พ.ศ. 2548 ในคืนที่หลวงปู่มั่นเข้าพักตกกลางคืน ได้มีเหตุการณ์ปรากฎขึ้นคือมีแสงสีเขียวทรงกลมดั่งลูกมะพร้าวเปล่งรัศมีผุดออกมาจากพระธาตุเจดีย์และลอยห่างออกไปจนลับสายตาแล้วหายวับเข้าสู่องค์พระธาตุพนมเจดีย์เหมือนเดิม ปรากฎการณ์ที่แปลกประหลาดนั้นปรากฎขึ้นเห็นเป็นที่ประจักษ์เช่นนี้ทุกวัน ท่านพระอาจารย์เสาร์จึงพูดว่า ที่พระเจดีย์แห่งนี้ ต้องมีพระบรมสารีริกธาตุอย่างแน่นอน

หอพระไตรกลางน้ำ ที่วัดเกาะแก้วอัมพวัน เป็นลักษระรูปทรง 8 เหลี่ยม ทำด้วยไม้ทั้งหลัง อยู่กลางสระน้ำ มองแล้วสวยงามมาก เป็นที่เลื่อมใสศรัทธา สร้างขึ้นโดยหลวงปู่เสาร์ กันตสีโลได้เป็นผู้นำในการขุดสระ เพื่อกักเก็บน้ำ หลวงปู่จามมหาปุญโญ วัดป่าวิเวกวัฒนาราม อำเภอคำชะอี จังหวัดมุกดาหาร กล่าวแจ้งผู้ว่าราชการจังหวัดยังได้ช่วยขุดสระน้ำ สาเหตุเพราะพ่อเมืองได้มากราบมนัสการหลวงปุ่เสาร์ กันตสีโล แล้วได้ปรารภกับท่านขึ้นว่า พักนี้รู้สึกไม่ค่อยสบายรับประทานอาหารไม่ค่อยได้ สุขภาพไม่ดี ซึ่งหลวงปู่เสาร์ กันตสีโล ได้แนะนำให้เอายาขนานเอกให้คือ จอบ เพื่อให้ขุดสระน้ำนี้เป็นการออกกำลังกาย ได้เหงื่อ อันเป็นที่มาของการกินข้าวแซบตามตำหรับหลวงปู่เสาร์ กันตสีโล

ตามเอกสารหอพระไตรนี้ท่านอาจารย์ดี สร้างถวายหลวงปู่เสาร์ กันตสีโล เมื่อครั้งที่ท่านได้มาพำนักที่วัดเกาะแก้วอัมพวัน ปัจจุบันเป็นทีประดิษฐานพระรูปปั้นหลวงปู่เสาร์ กันตสีโล และหลวงปู่มั่น ภูริทัตโตเนื้อทองสำริด เพื่อรำลึกถึงหลวงปู่เสาร์และหลวงปุ่มั่น เมื่อครั้งท่านได้พำนักอยู่ที่วัดเกาะแก้วอัมพวัน ตลอดจนผู้มีจิตศรัทธาได้เข้าไปกราบไหว้และเป็นที่เก็บรักษาพระไตรปิฎกตลอดจนหนังสือธรรมะต่างๆไว้

วัดพระธาตุพนมวรมหาวิหาร

วัดโพธิ์ชัย